Монгол Улс - XAOCT 2000

Таны ажил эрхлэлтийн байдал?

18 дугаар асуултад хариулсан хүнээс 19 дүгээр асуултыг асуухгүй дараагийн
хүнээс эхлэн асууна.

Тоологч тоолуулж байгаа хүнтэй хамтран ярилцаж, уг хүний ажилладаг аж ахуйн
нэгж, байгууллагадаа гүйцэтгэж байгаа үүрэг, байгуулсан гэрээ хэлцлийн
байдлыг нь үндэслэн аль тохирох хариултын кодыг дугуйлна.
Ажил эрхлэлтийн байдал гэдэг нь ажил эрхлэж байгаа хүний ажилладаг
байгуулага буюу бусад хүмүүстэй байгуулсан гэрээгээр тодорхойлогдох ба өөрийн ажлын байртай холбогдох түүний байр суурь болон байгууллага бусад хүмүүстэй харилцах эрх мэдлийн хэр хэмжээний байдлыг хэлбэр юм. Хэрэв тоолуулагч хоёр өөр төрлийн ажил эрхлэж, түүний ажил эрхлэлтийн байдал нь ялгаатай байвал ажлын цагийн ихэнхийг өнгөрөөдөг ажлынх нь ажил эрхлэлтийн байдлаар нь бичнэ. Хэрэв яг ижил цаг зарцуулж байвал орлогын ихэнхийг олдог ажлынх нь ажил эрхлэлтийн байдлыг бичнэ.
А. “Гэрээгээр ажиллагч- 1”
Аж ахуйн нэгж, байгууллагын хэмжээ, төрөл, өмчийн хэлбэрээс үл хамааран байгууллагынхаа удирдлагатай хийсэн гэрээ, хэлэлцээний (гэрээний хугацаа,
хэлбэр хамаарахгүй) үндсэн дээр, тэдгээрийн баталсан удирдамж, дүрэм,
журмын дагуу ажил эрхлэж, цалин хөлс авдаг хүмүүсийг гэрээгээр ажиллагчид гэнэ. Энд гэрээ нь чухал биш, хамгийн гол шалгуур нь тухайн хүн ажил, хөдөлмөр эрхэлснийхээ төлөө цалин авч байгаад оршино.
Гэрээгээр ажиллагчдад доорх ажиллагчдад хамруулна.
1. Төр, захиргаа, төсвийн байгуулагын бүх албан хаагчид Төр, захиргаа, төсвийн байгууллагад ажилладаг, томилогдсон буюу сонгогдсон, хүнийг ажилд авах буюу халах эрх мэдэлтэй, тухайн байгууллагын үйл ажиллагааны талаар шийдвэр гаргах эрхтэй, түүнтэй холбогдсон хариуцлага хүлээдэг хүмүүсийг (яамдын сайд нар, засаг дарга гэх мэт) ажил олгогч гэж үзэхгүй. Учир нь эдгээр хүмүүс нь улсын төсвийн цалин авч , төрийн өмчтэй газарт ажиллаж байгаа юм.Харин өөрийн эзэмшлийн өмч хөрөнгөтэй байгууллагад хүн авч ажиллуулж байгаа биш гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.
2. Аж ахуй нэгжид цалин хөлстэй ажиллагчид. Үүнд
-Хувийн компани, хоршоо, нөхөрлөл, хувиараа эрхлэл аж ахуйд ажиллагчид,дагалдан ажиллагчид буюу сурагчид (хувийн компани, хоршоо, нөхөрлөл,хувиараа эрхлэх аж ахуйн эзэн, хоршооны гишүүд энд орохгүй).
-Улсын үйлдвэрийн газар, компанид ажиллагчид, дагалдан ажиллагчид буюу сурагчид
-Хувь хүнтэй гэрээгээр ажиллагчид
3. Төрийн бус байгууллагын ажиллагчид. Үүнд
-Үйлдвэрчний эвлэл, улс төрийн нам, хөдөлгөөн гэх мэт олон нийтийн байгууллагад ажиллагчид
-Шашны байгууллагад ажиллагчид, сүм, хийдийн лам, хуврага
-Буяны болон хүмүүнлэгийн байгууллагад ажиллагчид
-Бусад төрийн бус байгууллагад ажиллагчид
Б. “Ажил олгогч 2”
Бие даасан аж ахуй нэгж, байгууллагын өмчийг бүхэлд нь буюу дийлэнхийг
эзэмшдэг, нэг болон түүнээс олон хүнийг гэрээгээр тогтмол авч ажиллуулдаг, аж
ахуйн нэгж, байгууллагаа төлөөлж гэрээ хэлцэл байгуулах эрх мэдэлтэй, түүний
үйл ажиллагааныхаа талаар шийдвэр гаргаж, шийдвэр гаргах эрхийг бусдад
олгох эрхтэй, аж ахуйн нэгж, байгууллагынхаа талаар хариуцлага хүлээдэг
хүнийг ажил олгогч гэж үзнэ. Жишээлбэл, хувийн компани, нөхөрлөл, хоршоо,
хувиараа эрхлэх аж ахуйн эзэн-захирал ажил олгогч болно. Харин эзэн нь биш,
сонгогдсон буюу томилогдсон захирал бол ажил олгогч биш, гэрээгээр ажиллагч
болно. Хэрэв өрхийн үйлдвэрлэл эрхэлдэг өрх тогтмол хүн авч ажиллуулдаг,
жишээлбэл, малтай айл өөр өрхөд мөнгөн болон биет хэлбэрээр хөлс өгч малаа
маллуулдаг бол хувиараа ажиллагч биш харин ажил олгогч болно.
В. “Хувиараа ажиллагч 3”
Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний ашиг орлогоос (ашиг орлого олох боломжоос)Тухайн хүний цалин орлого нь шууд хамаардаг, ашиг орлого нь тухайн хүний хувийн хэрэглээний нэг хэсэг болдог, үйлдвэрлэл үйлчилгээний үйл ажиллагаанд нөлөөлөх, түүний хөгжил дэвшлийн төлөө шийдвэр гаргадаг, үйлдвэрлэл,үйлчилгээ эрхэлж байгаа бусад түнштэй хамтран ажиллаж болдог, богино хугацаагаар хүн авч ажиллуулж, цалин хөлс өгч болдог боловч тогтмол авч ажиллуулдаггүй хүнийг хувиараа ажиллагч гэнэ.
Үүнд: Хүнийг тогтмол авч ажиллуулдаггүй дараах хүмүүс орно.
-Хувийн компани, нөхөрлөл, хоршоо, ХЭАА-н эзэн захирал
-Өрхийн үйлдвэрлэл эрхэлдэг (өөр ашиг орлоготой үйл ажиллагаа эрхэлдэггүй )
өрхийн тэргүүлэгч
-Зөвшөөрөлтэй, зөвшөөрөлгүй хувиараа ажил эрхлэж байгаа бүх хүмүүсийг
хувиараа ажил эрхлэгч гэнэ. Жишээлбэл, мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг
өрхийн тэргүүлэгчийг (өөр ашиг орлоготой үйл ажиллагаа эрхэлдэггүй)
үйлдвэрлэлдээ тогтмол хүн авч ажиллуулдаггүй тохиолдолд хувиараа ажил
эрхлэгч гэж үзнэ.
Г. “Хоршооллын гишүүн 4”
Үйлдвэрлэл үйлчилгээний хоршоололд өөрийн эд хөрөнгө, хөдөлмөрөө сайн
дураар нэгтгэж, хоршооллынхоо үйлдвэрлэл, үйлчилгээг эрхлэн явуулах зохион
байгуулалт, удирдлага, хяналт болон бусад үйл ажиллагаа, ашиг орлогоо
хуваарилах зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхэд бусад гишүүдтэйгээ тэгш эрхтэй
оролцдог хүмүүсийг “Хоршооллын гишүүн ” гэнэ. Хоршооллын гишүүн бус
гэрээгээр ажиллагчид энд орохгүй.
Д. “Гэр бүлийн бизнесд цалин авалгүй оролцогчид 5”
Өрхийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд оролцон ажиллаж цалин, хөлс авдаггүй
хүмүүсийг гэр бүлийн бизнест цалин авалгүй оролцогч гэнэ.
1. Өрхийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхэлдэг өрхийн тэргүүлэгчээс бусад (өөр
цалин орлоготой хөдөлмөр эрхэлдэггүй) гишүүд
2. Тухайн өрхийн гишүүн биш боловч өрхийн үйлдвэрлэлд, үйлчилгээний үйл
ажиллагаанд нь оролцож тусалдаг хүмүүс. Хамаатан айлдаа мал маллахад
нь туслаж гэрт нь амьдардаг хүмүүс энд орно.
Е. “Бусад 6”
Хэрэ тоологч ажил эрхэлдэг боловч түүнийг энэ хэсгийн “а”-гаас “д”-д заагдсан
ажил эрхлэлтийн байдлын ангилалаар ангилах боломжгүй тохиолдолд энэ
бүлэгт хамруулна. Зөвшөөрөлтэй, зөвшөөрөлгүй хувийн арилжаа наймаа, гутал
засвар гэх мэт ажил эрхлэж байгаа хүмүүсийг энд оруулахгүй. Ийм хүмүүсийг
хувиараа ажиллагч гэсэн бүлэгт хамруулна.