Монгол Улс - XAOCT 2000

Монгол Улс XAOCT 2000

Population and Housing Census [hh/popcen]

Хүн амын тооллого нь 200 гаруй жилийн тэртээгээс тодорхой давтамжтайгаар явагдаж, үр дүн нь албан ёсоор тэмдэглэгдэж ирлээ. Гэхдээ, Монгол улсад хүн амын тооллого XX зууныг хүртэл тогтмол явагдаж байгаагүй бөгөөд XX зууны анхны тооллого 1918 онд явагдсан байна. Дараа нь 1935, 1944, 1956, 1963, 1969, 1979, 1989, 2000 онуудад ээлжит тооллогуудыг явуулсан юм. Богд хаант Монгол Улсын хүн ам 1918 онд 647.5 мянга байжээ.

Хүн амын 1956 оны тооллогыг бие даасан мэргэжлийн байгууллага явуулсан бөгөөд тэр үедээ аргачлал, хөтөлбөрийн хувьд нэлээд боловсронгуй болсон гэж тооцогддог. Шинэ шинэ дэвшилтүүдийг 1963 оны тооллогоор нэвтрүүлсэн, жишээлбэл тооллогын үйл ажиллагааг хурдасгах болон тооллогын аргачлалыг улам сайжруулах зорилгоор анх удаа цахим тооцоолуур машиныг ашигласан байна. Уг тооллогын хөтөлбөрийг Эдийн засгийн харилцан туслалцах зөвлөл (ЭЗХТЗ)-ийн гишүүн орнуудын аргачлалын дагуу боловсруулсан юм.

1963 оны тооллогоор нийт 1017.1 мянган хүн тоолуулсан. 1969, 1979, 1989 оны тооллогыг ЭЗХТЗ-өөс гаргасан аргачлалын дагуу явуулсан. Мөн түүнчлэн НҮБ-ын зөвлөмжийн дагуу эдгээр тооллогыг 10 жилд нэг удаа явуулснаас гадна орон сууцны талаархи асуултуудыг оруулсан байна. Хүн ам, орон сууцны 1979 оны тооллогоос

эхлэн тооллоготой хамтруулан хүн амын зарим бүлгийн дотор тодорхой сэдвээр өргөн хүрээтэй асуулгаар түүвэр судалгаа явуулж байв. Тухайлбал 1979 оны тооллоготой хамт аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлд ажиллагч “Ажилчин”, “Малчин”-ы судалгааг, 1989 онд ажил эрхлээгүй хүн амын судалгаа, нөхөн үржихүйн асуудлаар эмэгтэйчүүдийн дунд түүвэр судалгааг явуулсан байна.

Монго л Улсын хүн ам, орон сууцны 2000 оны улсын тооллого нь өмнөх тооллогуудаас ихээхэн онцлогтой болж өнгөрсөн. Энэхүү тооллого нь Монгол Улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн харилцаанаас зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжиж байгаа үед хийгдсэн анхны тооллого болсны хувьд нийгэм, эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг шинэчлэн өөрчлөх шаардлагыг тусгах хэрэгтэй байв. 2000 оны тооллого нь НҮБ-ын удирдамж, зөвлөмжүүдийг голчлон удирдлага болгосон тул олон улсын стандартад нийцсэн, Монгол улсад явагдсан анхны орчин үеийн тооллого болсон гэж үзэж болно.

2000 оны 1-р сарын 5-ны байдлаар 2373493 хүн Монгол Улсын байнгын оршин суугчаар тоологдсоны дотор 1177981 нь эрэгтэйчүүд, 1195512 нь эмэгтэйчүүд байна. 1989 оны тооллогоор суурин хүн амын тоо 2043954 байв. 1989-2000 оны хоорондох 11 жилд хүн ам 16,1 хувиар өссөн нь жилийн дундаж өсөлт нь 1,4 хувь болж байна. Өсөлтийн энэ хувь урд өмнөх тооллого хоорондын өсөлтийн хувьтай харьцуулахад ихээхэн доогуур байгаа юм. 1956 оноос хүн амын жилийн дундаж өсөлт огцом нэмэгдэж, 1989 он хүртэл жилийн дундаж өсөлт 2.5 хувиас дээш байлаа. Одоогийн энэ өсөлтийн хувь 1944 оноос хойшхи хугацаанд хамгийн бага нь юм.

Дугаар MNG-NSO-MN-PHC-2000-v1.0

Олон улсын зарчим болон НҮБ-ын зөвлөхүүдийн санал, зөвлөмжийг баримтлан, хүн амын тооллогод хамруулах сэдвүүдийн талаар олон дахин хэлэлцэн, ярилцсаны эцэст дараахь сэдэв, асуултуудыг тооллогод хамруулахаар тогтсон.

1 Нийгэм, хүн ам зүйн үзүүлэлтүүд

-Нэр

-Өрхийн тэргүүлэгчтэй ямар хамааралтай болох

-Төрсөн, он, сар

-Нас

-Хүйс

-Гэрлэлтийн байдал

-Харъяалал

-Яс үндэс

2 Газар зүй, шилжих хөдөлгөөний үзүүлэлтүүд

-Суурьшлын байдал

-Байнга суудаг газраа оршин сууж байгаа хугацаа

-Төрсөн газар

-Таван жилийн өмнө оршин сууж байсан газар

3 Боловсролын үзүүлэлтүүд

-Боловсролын түвшин

-Бичиг үсгийн мэдлэг

-Сургуульд суралцаж байгаа эсэх

4 Эдийн засгийн үзүүлэлтүүд

-Ажил эрхэлдэг эсэх (сүүлийн 7 хоногийн байдлаар)

-Эрхэлдэг ажил

-Аж ахуйн нэгж, байгууллагын үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл

-Ажил эрхлэлтийн байдал

-Ажил эрхлээгүй шалтгаан

Улаанбаатар хот болон бүх аймаг, сум, дүүрэг, баг, хороо.

1. Хүн амын тооллого

Тооллогод дараах хүмүүсийг хамруулна. Үүнд:

-Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт тооллогын үед оршин суугаа Монгол Улсын иргэд

-Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт 183 хонгоос дээш хугацаатай сууж байгаа болон суухаар эрх бүхий байгууллагаас зөвшөөрөл авсан гадаадын харъят иргэд, харъяалалгүй хүмүүс,

-Тооллогын үед гадаадад оршин суугаа Монгол Улсын дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газар, олон улсын байгууллагад ажиллаж байгаа Монгол Улсын иргэд, тэдгээрийн гэр бүлийн гүшүүд,

-Тооллогын үед гадаадад ажиллаж, суралцаж байгаа болон хувийн журмаар оршин суугаа Монгол Улсын иргэд .

2. Орон сууцны тооллого.

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт болон гадаад оронд тоологдсон хүмүүсийн амьдардаг бүх төрлийн сууцыг хамруулна. Үүнд:

-Сууцны тусдаа байшин

-Нийтийн сууцны байшин доторх сууц,

-Оюутан, сурагчдын дотуур байр,

-Ажилчдын нийтийн байр,

-Нийтийн эзэмшлийн бусад байр,

-Сууцны бусад зориулалтын бусад байшин, байр,

-Бүх төрлийн гэр

Тооллогын хамралтыг тодорхойлоход хэрэглэгдэх өөр нэг чухал ойлголт бол тооллогын хугацааны тов юм. Тооллогыг 2000 оны 1-р сарын 5-11-ний хооронд 7 хоногийн хугацаанд явуулсан хэдий ч тооллогын үр дүнг тайлбарлахдаа тооллого хатуу тогтоосон нэг хугацаанд хамааралтай гэдгийг анхаарах нь чухал. Сургалт явуулахдаа тухайн тоологч тооллогын хугацааны аль өдөр, цагт тухайн өрхөд ярилцлага авснаас үл хамааран 1-р сарын 4-ний шөнө тухайн өрхөд байнга болон түр суугаа хүмүүсийн тухай асуух ёстой гэдгийг бүх тоологчдод зааварласан. Учир нь 1-р сарын 4-ний шөнийг тооллогын хугацааны тов буюу тооллогын шөнө гэж тогтоосон.

Нэр	Товчилсон үг	Харьяалал	Үүрэг
Зундуйн Нансалмаа		ҮСХ	Баримтжуулалт хийсэн
Цэрэндэжидийн Цолмон		ҮСХ	Баримтжуулалт хийсэн

2008-02-15 Хувилбар 3.0

DDI-MNG-ҮСХ-МN-ХАОСТ-2000-v1.0